بقعه سید گل سرخ یزد
بقعه سید گل سرخ در خیابان سید گل سرخ در محله سرچم شهر یزد و بیرون دروازده کوشک نو قرار دارد و متعلق به قرن نهم هـجری قمری است و از شاهکارهای معماری یزد به شمار می رود.بقعه سید گل سرخ جزو یکی از مجموعه های با ارزش تاریخی شهر یزد است که شامل حسینیه، خانه آقا، نمازخانه، بازارچه، آب انبار و قبرستان است. بقعه سید گل سرخ که متعلق به قرن نهم قمری است، در محله سرچم شهر یزد قرار دارد این بقعه تاریخی برای مردم یزد مقدس است و به لحاظ تقدس و همچنین به لحاظ معماری بی‌نظیر خود همواره مورد توجه مردم این دیار است. بقعه سید گل سرخ در سال ۱۳۸۱ و با شماره ۷۶۶۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. ورودی بقعه در ضلع شمالی آن قرار دارد و گنبد آن کاشی کاری شده و مصالح آن از خشت و گل است. در این بقعه صورت قبری وجود دارد که طبق کتیبه منصوب بر آن قبر سید معزالدین بن شرف‌الدین علی بن شمس‌الدین محمد بن تاج‌الدین است. ازاره داخل بقعه تا ارتفاع یک متر از سنگ پوشیده شده است و ما بقی سطح داخل بقعه با گچ اندود شده است. در قسمت گریو گنبد طاق نماها و پنجره فلزی به چشم می‌خورد. مزار سید گل سرخ مسقف به تاق و تویزه با قد پای کوتاه و قوس جناقی است. کف داخل بقعه با سنگ پوشیده شده و پشت بام و نمای خارجی آن آجری و تازه ساخت است.
گردونه گنبد مزین به کتیبه کاشی معرق با نقوش اسلیمی و هندسی و قسمت خارجی گنبد دو پوسته پیوسته با قوس شبدری کند می‌باشد. اطراف بنای اصلی مزار که اندازه آن ۴×۵۵/۴ متر و ضخامت دیوارش ۴/۱ متر است، و چسبیده به دیوارهای آن آثار خرابه حجراتی چند باقی است، بقایای آن شباهتی زیاد به مدارس قدیمی دارد. این حجرات به خانه سید گلسرخ مشهور است. زیارتگاه سید گلسرخ از ۲ درب قابل دسترسی است. راهرو قدیمی مسقف به طاق و تویزه، چهار بخش با قوس جناقی و قد پای کوتاه و میان سقف راهرو نورگیر دایره‌ای شکل نصب شده است. راهرو جدیدالاحداث که به خیابان راه می‌یابد مسقف به طاق ضربی است و کف صحن با موزائیک مفروش شده است. در ضلع شرقی ۳ صفه دو اشکوبه ساخته شده که داخل غرفه دوم ۳ پنجره فلزی نصب شده است. در طبقه تحتانی صفه‌ها طاقچه تعبیه شده است.
در ضلع غربی ۲ پنجره که داخل صفه نصب شده و یک در ورودی و در جبهه جنوبی، شمالی، شرقی و غربی چند صفه با قوس جناقی در داخل بقعه دیده می‌شود. داخل بقعه صورت یک قبر مشاهده می‌شود و گفته می‌شود این قبر از آن سید گل سرخ است. آثار باقی‌مانده در بقعه: کتیبه‌ای از کاشی معرق و به خط نسخ که به طور عمودی بالای سر قبر نصب شده و اطرافش حاشیه مجزایی داشته است که بر آن اسامی دوازده امام به خط نسخ خوش نوشته است. بر دیوار غربی بازارچه متصل به مزار، یک قطعه سنگ سیاهرنگ نصب شده و به خط نسخ خوش این عبارت بر آن منقور است: الله، محمد، علی. بر سر در ورودی مزار یک قطعه سنگ به اندازه ۳۰ ×۵۰ سانتیمتر مربوط به مسجدی که در سال ۱۰۵۳ ساخته شده بود نصب است. دراین زیارتگاه صورت قبری وجود دارد که طبق کتیبه منصوب برآن قبرسید معزالدین بن شرف الدین علی بن شمس الدین محمد بن تاج الدین است . بنا به نوشته احمد کاتب مشهوربه (( سید سرچم )) درجنب آن مزار آسوده است واومرد تارک مجذوب بود وآنچه بگفتی اکثر همان بودی واکابریزد اورا منقاد بودند وچون درسال ست وخمسین وثمانمائه وفات کرد اورا درین مقام دفن کردند واین مزارعمارت کردند ومردم به زیارت روند ومراد یابند)).
مؤلف جامع مفیدی ازمزار سید حسین گلسرخ واقع در سرچم نام می برد واورااز اقطاب می شمرد وکراماتی چند بد ومنسوب می دارد ونامش سید حسین می نویسد ، ولی اشاره ای به لقب ونسب او نمی کند. عامه مردم یزد هم اورا به نام سید حسین پسر امام موسی بن جعفر می دانند ومزاررا بسیار محترم می شمارند . احتمال دارد که انتساب این مزار به سید حسین ناشی از آن باشد که قبر پیر حسین بن استاد حسن متوفی در ۹۷۹ نیز درهمان مزار یا حدود همان محل بوده است وهم اکنون سنگ آن بر دیوار غربی بازارچۀ به مزار نصب است وپس از ین مورد معرفی قرار می گیرد . مرحوم آیتی ضمن معرفی مزار سید گلسرخ واشاره به کتیبۀ مورد ذکر ، این مزار را مدفن شرف الدین علی وصی سید رکن الدین ومتوجه نشده که قبر مورد ذکر مدفن معزالدین [ احتمالاً : حسین] بن شرف الدین علی است. جزین معلوم نیست به کدام دلیل شرف الدین علی را همان شرف الدین علی وصی سید رکن الدین تشخیص داده است . ایرج افشار در تعلیقات تاریخ یزد جعفری از روی تواریخ یزد شجره ای از افراد خاندان شرف الدین ترتیب داده است .وی با تطبیق دادن آن جدول ونسب مذکور برکتیبۀ بقعه سید گلسرخ نتوانست آنچه را مرحوم آیتی نوشته است بپذیرد.
بنا بر نوشته ایرج افشار برمؤلف تذکرۀ جلالی هم اشتباهی درتشخیص هویت این مزار روی داده است اومی نویسد که مزار سید گلسرخ همان سید سرچم مذکوردرتاریخ جدید یزدست درصورتیکه مؤلف جامع مفیدی سید سرچم وسید گلسرخ را ذیل دوعنوان مستقل یاد می کند ومعلوم است که این دومزار دوبقعۀ مجزاست . مشخصات از مشخصات کالبدی داخل بقعه سید گل سرخ میتوان به موارد زیر اشاره نمود: ازارۀ داخل بقعه تاارتفاع یک متر از سنگ پوشیده شده است و ما بقی سطح داخل بقعه با گچ اندود شده است. در قسمت گریو گنبدطاق نما ها و پنجرۀ فلزی به چشم می خورد . مزار سیدگلسرخ مسقف به تاق و تویزه با قد پای کوتاه وقوس جناقی می باشد . کف داخل بقعه با سنگ پوشیده شده است و پشت بام ونمای خارجی بقعه آجری وجدید ساز می باشد . گردونه گنبد مزین به کتیبه کاشی معرق با نقوش اسلیمی وهندسی و قسمت خارجی گنبد ( خود ) دو پوسته پیوسته با قوس شبدری کندمی باشد. اطراف بنای اصلی مزار(که اندازۀ آن ۴×۵۵/۴ متر و ضخامت دیوارش ۴/۱ مترست ) وچسبیده به دیوارهای آن آثارخرابه حجراتی چند باقی است بقایای آن شباهتی زیاد به مدارس قدیمی دارد . این حجرات به خانه سید گلسرخ مشهورست . زیارتگاه سید گلسرخ از دو درب قابل دسترسی است. راهرو قدیمی مسقف به تاق وتویزه ، چهاربخش باقوس جناقی وقد پای کوتاه ومیان سقف راهرو نورگیر دایره ای شکل نصب شده است.
راهروجدیدالاحداث که به خیابان راه می یابد مسقف به تاق ضربی می باشد . پس از پیمودن راهرو ( دهلیز ) به صحن نسبتاً بزرگ سید گلسرخ راه می یابیم ،کف صحن با موزائیک مفروش شده است . درضلع شرقی سه صفه دو اشکوبه ساخته شده که داخل غرفۀ دوم ۳ پنجرۀ فلزی نصب شده است و درطبقه تحتانی صفه ها طاقچه تعبیه شده است . درضلع غربی دو پنجره که داخل صفه نصب شده ویک در ورودی و درجبهه جنوبی ، شمالی ، شرقی وغربی چند صفه با قوس جناقی درداخل بقعه دیده می شود . داخل بقعه صورت یک قبر مشاهده می شود که گفته می شود .این قبر از آن سید گل سرخ است. آثاری که دربقعه وجنب آن دیده می شود عبارت است از : ۱ـ کتیبه ای از کاشی معرق وبه خط نسخ که بطور عمودی بالای سرقبرنصب است واطرافش حاشیۀ مجزایی داشته است که بر آن دوازده امام به خط نسخ خوش نوشته واکنون قسمتهایی از آن باقی مانده است . متأسفانه قسمت مربوط به تاریخ فوت صاحب قبر ازبین رفته است ، ولی درمقام قیاس با کتیبه های ازین نوع جزماً می توان حکم کرد که از آن قرن نهم هجری است . متن آن چنین است : (( هوالباقی . قد افل من السماء الولایه شمس استضاء بنورها نجوم زاهره .... کل من انسی فیظلالها الباهرة المرتضی الاعظم شرف الدین علی بن شمس الدین محمد بن تاج الدین ....(دنباله اش ریخته است ) ۲ـ بردیوارغربی بازارچۀ متصل به مزار یک قطعه سنگ سیاهرنگ نصب وبه خط نسخ خوش این عبارت بر آن منقور ست : (( الله )) ، (( محمد )) ، (( علی )) روزی که بر آیم سراز خاک ندامت دست من ودامن تو یا شاه ولایت هذا مرقد استاد پیرحسین بن استاد حسن توفی فی (کذا مکرر ) تاریخ ربیع الاول سنه ۹۷۹ ۳ـ برسردرورودی مزار وازسوی درون آن یک قطعه سنگ به اندازه ۳۰ ×۵۰ سانتیمتر مربوط به مسجدی که درسال ۱۰۵۳ ساخته شده بود نصب است وبه خط نستعلیق خوش بر روی این اشعار منقورست(( انما المومنون اخوه . )) ساخت مسجد کمال از سرصدق که بوددرصفا چوبیت حرام گشت این مسجد بهشت آیین درثلاثین وخمس والف تمام
آدرس: یزد، انتهای خیابان سید گلسرخ
گردونه گنبد مزین به کتیبه کاشی معرق با نقوش اسلیمی و هندسی و قسمت خارجی گنبد دو پوسته پیوسته با قوس شبدری کند می‌باشد. اطراف بنای اصلی مزار که اندازه آن ۴×۵۵/۴ متر و ضخامت دیوارش ۴/۱ متر است، و چسبیده به دیوارهای آن آثار خرابه حجراتی چند باقی است، بقایای آن شباهتی زیاد به مدارس قدیمی دارد. این حجرات به خانه سید گلسرخ مشهور است. زیارتگاه سید گلسرخ از ۲ درب قابل دسترسی است. راهرو قدیمی مسقف به طاق و تویزه، چهار بخش با قوس جناقی و قد پای کوتاه و میان سقف راهرو نورگیر دایره‌ای شکل نصب شده است. راهرو جدیدالاحداث که به خیابان راه می‌یابد مسقف به طاق ضربی است و کف صحن با موزائیک مفروش شده است. در ضلع شرقی ۳ صفه دو اشکوبه ساخته شده که داخل غرفه دوم ۳ پنجره فلزی نصب شده است. در طبقه تحتانی صفه‌ها طاقچه تعبیه شده است.
در ضلع غربی ۲ پنجره که داخل صفه نصب شده و یک در ورودی و در جبهه جنوبی، شمالی، شرقی و غربی چند صفه با قوس جناقی در داخل بقعه دیده می‌شود. داخل بقعه صورت یک قبر مشاهده می‌شود و گفته می‌شود این قبر از آن سید گل سرخ است. آثار باقی‌مانده در بقعه: کتیبه‌ای از کاشی معرق و به خط نسخ که به طور عمودی بالای سر قبر نصب شده و اطرافش حاشیه مجزایی داشته است که بر آن اسامی دوازده امام به خط نسخ خوش نوشته است. بر دیوار غربی بازارچه متصل به مزار، یک قطعه سنگ سیاهرنگ نصب شده و به خط نسخ خوش این عبارت بر آن منقور است: الله، محمد، علی. بر سر در ورودی مزار یک قطعه سنگ به اندازه ۳۰ ×۵۰ سانتیمتر مربوط به مسجدی که در سال ۱۰۵۳ ساخته شده بود نصب است. دراین زیارتگاه صورت قبری وجود دارد که طبق کتیبه منصوب برآن قبرسید معزالدین بن شرف الدین علی بن شمس الدین محمد بن تاج الدین است . بنا به نوشته احمد کاتب مشهوربه (( سید سرچم )) درجنب آن مزار آسوده است واومرد تارک مجذوب بود وآنچه بگفتی اکثر همان بودی واکابریزد اورا منقاد بودند وچون درسال ست وخمسین وثمانمائه وفات کرد اورا درین مقام دفن کردند واین مزارعمارت کردند ومردم به زیارت روند ومراد یابند)).
مؤلف جامع مفیدی ازمزار سید حسین گلسرخ واقع در سرچم نام می برد واورااز اقطاب می شمرد وکراماتی چند بد ومنسوب می دارد ونامش سید حسین می نویسد ، ولی اشاره ای به لقب ونسب او نمی کند. عامه مردم یزد هم اورا به نام سید حسین پسر امام موسی بن جعفر می دانند ومزاررا بسیار محترم می شمارند . احتمال دارد که انتساب این مزار به سید حسین ناشی از آن باشد که قبر پیر حسین بن استاد حسن متوفی در ۹۷۹ نیز درهمان مزار یا حدود همان محل بوده است وهم اکنون سنگ آن بر دیوار غربی بازارچۀ به مزار نصب است وپس از ین مورد معرفی قرار می گیرد . مرحوم آیتی ضمن معرفی مزار سید گلسرخ واشاره به کتیبۀ مورد ذکر ، این مزار را مدفن شرف الدین علی وصی سید رکن الدین ومتوجه نشده که قبر مورد ذکر مدفن معزالدین [ احتمالاً : حسین] بن شرف الدین علی است. جزین معلوم نیست به کدام دلیل شرف الدین علی را همان شرف الدین علی وصی سید رکن الدین تشخیص داده است . ایرج افشار در تعلیقات تاریخ یزد جعفری از روی تواریخ یزد شجره ای از افراد خاندان شرف الدین ترتیب داده است .وی با تطبیق دادن آن جدول ونسب مذکور برکتیبۀ بقعه سید گلسرخ نتوانست آنچه را مرحوم آیتی نوشته است بپذیرد.
بنا بر نوشته ایرج افشار برمؤلف تذکرۀ جلالی هم اشتباهی درتشخیص هویت این مزار روی داده است اومی نویسد که مزار سید گلسرخ همان سید سرچم مذکوردرتاریخ جدید یزدست درصورتیکه مؤلف جامع مفیدی سید سرچم وسید گلسرخ را ذیل دوعنوان مستقل یاد می کند ومعلوم است که این دومزار دوبقعۀ مجزاست . مشخصات از مشخصات کالبدی داخل بقعه سید گل سرخ میتوان به موارد زیر اشاره نمود: ازارۀ داخل بقعه تاارتفاع یک متر از سنگ پوشیده شده است و ما بقی سطح داخل بقعه با گچ اندود شده است. در قسمت گریو گنبدطاق نما ها و پنجرۀ فلزی به چشم می خورد . مزار سیدگلسرخ مسقف به تاق و تویزه با قد پای کوتاه وقوس جناقی می باشد . کف داخل بقعه با سنگ پوشیده شده است و پشت بام ونمای خارجی بقعه آجری وجدید ساز می باشد . گردونه گنبد مزین به کتیبه کاشی معرق با نقوش اسلیمی وهندسی و قسمت خارجی گنبد ( خود ) دو پوسته پیوسته با قوس شبدری کندمی باشد. اطراف بنای اصلی مزار(که اندازۀ آن ۴×۵۵/۴ متر و ضخامت دیوارش ۴/۱ مترست ) وچسبیده به دیوارهای آن آثارخرابه حجراتی چند باقی است بقایای آن شباهتی زیاد به مدارس قدیمی دارد . این حجرات به خانه سید گلسرخ مشهورست . زیارتگاه سید گلسرخ از دو درب قابل دسترسی است. راهرو قدیمی مسقف به تاق وتویزه ، چهاربخش باقوس جناقی وقد پای کوتاه ومیان سقف راهرو نورگیر دایره ای شکل نصب شده است.
راهروجدیدالاحداث که به خیابان راه می یابد مسقف به تاق ضربی می باشد . پس از پیمودن راهرو ( دهلیز ) به صحن نسبتاً بزرگ سید گلسرخ راه می یابیم ،کف صحن با موزائیک مفروش شده است . درضلع شرقی سه صفه دو اشکوبه ساخته شده که داخل غرفۀ دوم ۳ پنجرۀ فلزی نصب شده است و درطبقه تحتانی صفه ها طاقچه تعبیه شده است . درضلع غربی دو پنجره که داخل صفه نصب شده ویک در ورودی و درجبهه جنوبی ، شمالی ، شرقی وغربی چند صفه با قوس جناقی درداخل بقعه دیده می شود . داخل بقعه صورت یک قبر مشاهده می شود که گفته می شود .این قبر از آن سید گل سرخ است. آثاری که دربقعه وجنب آن دیده می شود عبارت است از : ۱ـ کتیبه ای از کاشی معرق وبه خط نسخ که بطور عمودی بالای سرقبرنصب است واطرافش حاشیۀ مجزایی داشته است که بر آن دوازده امام به خط نسخ خوش نوشته واکنون قسمتهایی از آن باقی مانده است . متأسفانه قسمت مربوط به تاریخ فوت صاحب قبر ازبین رفته است ، ولی درمقام قیاس با کتیبه های ازین نوع جزماً می توان حکم کرد که از آن قرن نهم هجری است . متن آن چنین است : (( هوالباقی . قد افل من السماء الولایه شمس استضاء بنورها نجوم زاهره .... کل من انسی فیظلالها الباهرة المرتضی الاعظم شرف الدین علی بن شمس الدین محمد بن تاج الدین ....(دنباله اش ریخته است ) ۲ـ بردیوارغربی بازارچۀ متصل به مزار یک قطعه سنگ سیاهرنگ نصب وبه خط نسخ خوش این عبارت بر آن منقور ست : (( الله )) ، (( محمد )) ، (( علی )) روزی که بر آیم سراز خاک ندامت دست من ودامن تو یا شاه ولایت هذا مرقد استاد پیرحسین بن استاد حسن توفی فی (کذا مکرر ) تاریخ ربیع الاول سنه ۹۷۹ ۳ـ برسردرورودی مزار وازسوی درون آن یک قطعه سنگ به اندازه ۳۰ ×۵۰ سانتیمتر مربوط به مسجدی که درسال ۱۰۵۳ ساخته شده بود نصب است وبه خط نستعلیق خوش بر روی این اشعار منقورست(( انما المومنون اخوه . )) ساخت مسجد کمال از سرصدق که بوددرصفا چوبیت حرام گشت این مسجد بهشت آیین درثلاثین وخمس والف تمام
آدرس: یزد، انتهای خیابان سید گلسرخ
منبع: صدا و سیمای مرکز یزد