مسجد جامع ندوشن
مسجد جامع ندوشن دارای مناره ای است به ارتفاع 20 متر كه در دوره صفویه به آن اضافه شده است این مناره 60پله ای با نمائی آجری وگلدستة آجر لعابدار، با منارجنبان اصفهان هنرنمایی می كند .كه در اذان سه وقت ومراسم وداع آخر ماه مبارک رمضان از آن استفاده می شود
مسجد جامع ندوشن مربوط به سدهٔ ۸ ه. ق. است و در صدوق، روستای ندوشن واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۰ آبان ۱۳۷۷ با شمارهٔ ثبت ۲۱۵۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است مسجد جامع ندوشن مسجدی است نسبتا بزرگ با ایوان تابستانی وگرمخانه زمستانی که درمرکز شهر بنا گردیده است . پوشش سقف گرمخانه بصورت تاق وتویزه ( قوس باربری كه بار طاق مجاورش را تحمل می‌كند) وقوسهائی با قد پای نه چندان بلند ، نیم طبقه در طرفین محراب ودرطول گرمخانه دیده می شود که فضای گرمخانه را آرام ودلنشین ساخته است درستون سنگی به ارتفاع 2 متر درطرفین محراب ودو ستون دیگر به قرینه درمدخل گرمخانه قراردارد . کتیبه ای گچی که برروی آن سوره جمعه درج گردیده است درپای تویزه ها ودرپیرامون گرمخانه جلب توجه می کند.
تابستانخانه مسجد با پوششی تاق وتویزه وقوسهائی با قد پای بلند وکتیبه ای گچی دراطراف حوضخانه درضلع شمالی آن قرارداشته است. ضلع جنوبی تابستانخانه بصورت سقف پوشیده است. تابستانخانه مسجد نیز دارای نیم طبقه است. حسینیه سفلی متصل به تابستانخانه مسجد با نمائی آجری وصفه های سفید کاری شده ، یکی از ورودی های مسجد، درضلع غربی، حسینیه سفلی قرار دارد. حسینیه در مقایسه با مسجد از قدمت واهمیت کمتری برخوردار است. لیکن در مجموع هردو بنای مسجد وحسینیه اثری همگون را بدست می دهد . قرآنهای خطی درهمین قسمت ودرانباری کوچکی به همراه منبر معروفش نگهداری می شوند. مسجد دارای مناره ای است به ارتفاع 20 متر كه در دوره صفویه به آن اضافه شده است این مناره 60پله ای با نمائی آجری وگلدستة آجر لعابدار، با منارجنبان اصفهان هنرنمایی می كند .كه در اذان سه وقت ومراسم وداع آخر ماه مبارک رمضان از آن استفاده می شود. 27 درکتاب یادگارهای یزد درباره مسجد جامع چنین آمده است : "مسجدی نسبتا بزرگ با ایوان تابستانی وگرمخانه زمستانی از آثاری که درآن دیده می شود ، چون منبر وسرستونهای چوبی ودرهای تاریخ دار ، قدمت واعتبار آن نیک مشخص است وآثار آن بشرح زیر معرفی می شود.
1- سرستونهای کنده کاری شده چوبی ظریف که هنگام تعمیر گرمخانه آنها را جمع کرده اند ویکی از آنها براداره فرهنگ وهنر دریزد دیده شد . نوع این سرستونها درستونهای مساجد طزرجان وبنادک سادات نیز بکار رفته است . 2- در چوبی ورودی کنده کاری شده از قرن هشتم هجری که چهار بار عبارت "هذا الباب وقف علی المسجد الجمعه فی قریه ندوشن " شده است . بربالای قاب قسمت فوقانی هریک از دو لنگه این درتسمه ای ازآهن کوبیده اند که برآن به خط نسخ این عبارت را کنده اند . "فقد وقف وحبس (دو کلمه خوانده نشده )من له القضاء وحکومه الشرعیات والاوقاف فی قریه ندوشن وبجبله بلده یزد علی (دو کلمه خوانده نشد )الواقعه داخل قریه المذکوره فی سادس عشر شعر شعبان سنه ثلاث وثلاثین وسبعمائه ، عمل (نام خوانده نشد )حداد" 3- مسجد درچوبی کنده کاری دیگری دارد که درکوچه واقع شده است وبر تسمه آهنی منصوب بر قسمت فوقانی دو لنگه دراین عبارت را کنده اند : "........(افتاده وشکسته )المراعین من الاوقاف وحکومه الشرعیات علی المسجد الجامع بقریه ندوشن (افتاده)عمل محمد ابن علی ." 4- در داخل گرمخانه چهار ستون سنگی به بلندی دو متر وبه کلفتی شصت سانتی متر نگاهدارنده سقف چوب پوش است . 5- کتیبه های گچ بری شده گرمخانه وایوان تابستانی مورخ 1276 می باشد . 6- چهار قطعه سنگ مربوط به وقف آب وباغ بر مسجد که همه از قرن سیزدهم هجری است بر دیوار مدخل مسجد وسردرگرمخانه نصب است . 7- چند رحل چوبی در مسجد دیده شد که یکی از آنها عمل حیدر ندوشنی مورخ(ناخوانا)9 است .(ظاهرا 1009). 8- نفیس ترین اثر قدیمی مسجد ،منبر چوبی مشبک وکنده کاری شده آن است که متاسفانه قسمتی از آن را موریانه خورده ویک بار هم مرمت شده است 28با توجه به زیبایی منحصر به فرد و قدمت آن لازم دانستم كه این منبر را بطور دقیقتر مورد بررسی قرار دهم. منبر چوبی مسجد جامع: نفیس ترین اثر تاریخی و فرهنگی ندوشن ، منبر چوبی قدیمی مسجد جامع آن می باشد كه از چوب سرو و كاج در سه قسمت مجزا ساخته شده كه دارای تزئینات مشبك كاری و منبت كاری می باشد.
این منبر شش پله دارد و بر روی با ئو های اصلی منبر سه سوره از قرآن به خط كوفی كنده شده است ( در پله های جلو آیه 9 سوره جمعه ، بر روی پایه های سمت راست آیه های 135 ـ 132 سوره آل عمران و در پایه های سمت چپ آیه 64 سوره مومن ) اندازه كلی منبر 2× 30/2 متر می باشد(گزارش بررسی و معرفی منبر چوبی مسجد جامع ندوشن ، علیرضا حصارنوی ـ حسین گرگویی ، تابستان 80 ، مركز اسناد اداره كل میراث فرهنگی استان یزد) ولی بخشی از منبر چوبی كه به احتمال زیاد سر لوحه آن می باشد در موزه مترو پولیتن امریكا نگهداری می شود كه تصویری از آن در مجله موزه ها ( ش27 / س1380 / ص30 ) همچنین در این پست(تصویر ذیل) آورده شد كه انگیزه نگارنده را درجهت مستند سازی و تاریخ كامل این منبرباارزش، به خود معطوف ساخت.
این منبرمتعلق به قرن ششم هجری و دوران سلجوقیان یزد بر می گردد. اگر چه امیران آل كاكویه در یزد تقریباً به مدت یك قرن حكومت كردند ولی در همین زمان اندك منشأ خیر و بركت گردیدند ودر توسعه شهر نقش بسزائی را ایفا نمودند امیران آل كاكویه به ترتیب عبارتند از ابوجعفر عضد الدین محمد ( 433 ـ 398 هـ . ق ) شمس الملوك ظهیر الدین ابو منصور فرامرز ( 455 ـ 443 هـ . ق ) علاء‌الدوله كالیجار ـ گرشاسپ اول ( 488ـ 455 هـ . ق ) علاء الدوله گرشاسپ بن علی ( 513 ـ 488 هـ . ق ) فرامرزبن امیر علی بن فرامرز ـ گرشاسپ ثانی ( 536ـ 513 هـ . ق ) دختران امیر فرامرز ( 536 هـ . ق به بعد و ظهور اتابكان یزد ) در خصوص تاریخ ساخت منبر چوبی ندوشن كه به سال 546 هـ . ق می باشد ، اگر چه مقارن با دوران حكومتی دختران امیر فرامرز 29می باشد ولی به نظر نگارنده هدف از ساخت آن برای یاد و خاطره پدرشان امیر فرامرز30 بوده است . زیرا القاب و اسامی كه در این سرلوحه بكار رفته گواه این مطلب است توضیح اینكه شاعر بزرگ سلجوقی ‹ محمد بن عبد الملك نیشابوری › متخلص به ‹‹معزی›› در دیوان خود سه قصیده به امیران كاكویی اختصاص داده است در یكی از قصاید كه در مدح علاء الدوله علی پرداخته ،قدر و ارجی كه نسبت به اسم ( علی گرشاسپ ، ابو كالیجار ) و القاب ( علاء الدوله ،عضد الدین ،شمس الملوك ) او ذكر كرده ، اشاره ای به بزرگزادگی و تبارمندی شاهانه او می باشد 31 این سرلوحه داخل یك قاب نمای مربع شكل با منبت كاری های بسیار زیبا پیرامون آن دیده می شود. در دو طرف لچكی عبارت شهادتین « لااله الا الله ،محمد رسول الله » دیده میشود. متن در داخل یك قاب مثلثی شكل می باشد كه با استفاده از یك نوار طولی به 9 قسمت تقسیم شده است كه به خط كوفی دیده می شود. متن بازخوانی شده به شرح زیر می باشد : «امر عمل / المنیر عبد مدید / ابو بكر بن محـمد بن احـمد كلای / انما له تقرب الی الله و رجا الی رحمه الله / فی زمـن الامـیر الاجل السید الموید المحمود / المتكون عضد الدین شـمس المـلوك آبا / و السلاطین علاء الدوله گرشاسب بن علی بن فرامرز بن علاء الدوله حسام ] امر [ المبد مبین فی جمادی الاولی سنه ست و اربعین و خمس مائه » . ] 546هـ . ق [ 32 درمقاله گشتی درخاک یزد چنین می خوانیم : "ازآثار قدیم مسجدجامع ندوشن، درچوبی کنده کاری قرن نهم هجری ویک منبر چوبی مشبک ومزین به سوره ای از قرآن به خط کوفی از قرن ششم هجری قابل توجه است.
آدرس: یزد، روستای ندوشن
مسجد جامع ندوشن مربوط به سدهٔ ۸ ه. ق. است و در صدوق، روستای ندوشن واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۰ آبان ۱۳۷۷ با شمارهٔ ثبت ۲۱۵۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است مسجد جامع ندوشن مسجدی است نسبتا بزرگ با ایوان تابستانی وگرمخانه زمستانی که درمرکز شهر بنا گردیده است . پوشش سقف گرمخانه بصورت تاق وتویزه ( قوس باربری كه بار طاق مجاورش را تحمل می‌كند) وقوسهائی با قد پای نه چندان بلند ، نیم طبقه در طرفین محراب ودرطول گرمخانه دیده می شود که فضای گرمخانه را آرام ودلنشین ساخته است درستون سنگی به ارتفاع 2 متر درطرفین محراب ودو ستون دیگر به قرینه درمدخل گرمخانه قراردارد . کتیبه ای گچی که برروی آن سوره جمعه درج گردیده است درپای تویزه ها ودرپیرامون گرمخانه جلب توجه می کند.
تابستانخانه مسجد با پوششی تاق وتویزه وقوسهائی با قد پای بلند وکتیبه ای گچی دراطراف حوضخانه درضلع شمالی آن قرارداشته است. ضلع جنوبی تابستانخانه بصورت سقف پوشیده است. تابستانخانه مسجد نیز دارای نیم طبقه است. حسینیه سفلی متصل به تابستانخانه مسجد با نمائی آجری وصفه های سفید کاری شده ، یکی از ورودی های مسجد، درضلع غربی، حسینیه سفلی قرار دارد. حسینیه در مقایسه با مسجد از قدمت واهمیت کمتری برخوردار است. لیکن در مجموع هردو بنای مسجد وحسینیه اثری همگون را بدست می دهد . قرآنهای خطی درهمین قسمت ودرانباری کوچکی به همراه منبر معروفش نگهداری می شوند. مسجد دارای مناره ای است به ارتفاع 20 متر كه در دوره صفویه به آن اضافه شده است این مناره 60پله ای با نمائی آجری وگلدستة آجر لعابدار، با منارجنبان اصفهان هنرنمایی می كند .كه در اذان سه وقت ومراسم وداع آخر ماه مبارک رمضان از آن استفاده می شود. 27 درکتاب یادگارهای یزد درباره مسجد جامع چنین آمده است : "مسجدی نسبتا بزرگ با ایوان تابستانی وگرمخانه زمستانی از آثاری که درآن دیده می شود ، چون منبر وسرستونهای چوبی ودرهای تاریخ دار ، قدمت واعتبار آن نیک مشخص است وآثار آن بشرح زیر معرفی می شود.
1- سرستونهای کنده کاری شده چوبی ظریف که هنگام تعمیر گرمخانه آنها را جمع کرده اند ویکی از آنها براداره فرهنگ وهنر دریزد دیده شد . نوع این سرستونها درستونهای مساجد طزرجان وبنادک سادات نیز بکار رفته است . 2- در چوبی ورودی کنده کاری شده از قرن هشتم هجری که چهار بار عبارت "هذا الباب وقف علی المسجد الجمعه فی قریه ندوشن " شده است . بربالای قاب قسمت فوقانی هریک از دو لنگه این درتسمه ای ازآهن کوبیده اند که برآن به خط نسخ این عبارت را کنده اند . "فقد وقف وحبس (دو کلمه خوانده نشده )من له القضاء وحکومه الشرعیات والاوقاف فی قریه ندوشن وبجبله بلده یزد علی (دو کلمه خوانده نشد )الواقعه داخل قریه المذکوره فی سادس عشر شعر شعبان سنه ثلاث وثلاثین وسبعمائه ، عمل (نام خوانده نشد )حداد" 3- مسجد درچوبی کنده کاری دیگری دارد که درکوچه واقع شده است وبر تسمه آهنی منصوب بر قسمت فوقانی دو لنگه دراین عبارت را کنده اند : "........(افتاده وشکسته )المراعین من الاوقاف وحکومه الشرعیات علی المسجد الجامع بقریه ندوشن (افتاده)عمل محمد ابن علی ." 4- در داخل گرمخانه چهار ستون سنگی به بلندی دو متر وبه کلفتی شصت سانتی متر نگاهدارنده سقف چوب پوش است . 5- کتیبه های گچ بری شده گرمخانه وایوان تابستانی مورخ 1276 می باشد . 6- چهار قطعه سنگ مربوط به وقف آب وباغ بر مسجد که همه از قرن سیزدهم هجری است بر دیوار مدخل مسجد وسردرگرمخانه نصب است . 7- چند رحل چوبی در مسجد دیده شد که یکی از آنها عمل حیدر ندوشنی مورخ(ناخوانا)9 است .(ظاهرا 1009). 8- نفیس ترین اثر قدیمی مسجد ،منبر چوبی مشبک وکنده کاری شده آن است که متاسفانه قسمتی از آن را موریانه خورده ویک بار هم مرمت شده است 28با توجه به زیبایی منحصر به فرد و قدمت آن لازم دانستم كه این منبر را بطور دقیقتر مورد بررسی قرار دهم. منبر چوبی مسجد جامع: نفیس ترین اثر تاریخی و فرهنگی ندوشن ، منبر چوبی قدیمی مسجد جامع آن می باشد كه از چوب سرو و كاج در سه قسمت مجزا ساخته شده كه دارای تزئینات مشبك كاری و منبت كاری می باشد.
این منبر شش پله دارد و بر روی با ئو های اصلی منبر سه سوره از قرآن به خط كوفی كنده شده است ( در پله های جلو آیه 9 سوره جمعه ، بر روی پایه های سمت راست آیه های 135 ـ 132 سوره آل عمران و در پایه های سمت چپ آیه 64 سوره مومن ) اندازه كلی منبر 2× 30/2 متر می باشد(گزارش بررسی و معرفی منبر چوبی مسجد جامع ندوشن ، علیرضا حصارنوی ـ حسین گرگویی ، تابستان 80 ، مركز اسناد اداره كل میراث فرهنگی استان یزد) ولی بخشی از منبر چوبی كه به احتمال زیاد سر لوحه آن می باشد در موزه مترو پولیتن امریكا نگهداری می شود كه تصویری از آن در مجله موزه ها ( ش27 / س1380 / ص30 ) همچنین در این پست(تصویر ذیل) آورده شد كه انگیزه نگارنده را درجهت مستند سازی و تاریخ كامل این منبرباارزش، به خود معطوف ساخت.
این منبرمتعلق به قرن ششم هجری و دوران سلجوقیان یزد بر می گردد. اگر چه امیران آل كاكویه در یزد تقریباً به مدت یك قرن حكومت كردند ولی در همین زمان اندك منشأ خیر و بركت گردیدند ودر توسعه شهر نقش بسزائی را ایفا نمودند امیران آل كاكویه به ترتیب عبارتند از ابوجعفر عضد الدین محمد ( 433 ـ 398 هـ . ق ) شمس الملوك ظهیر الدین ابو منصور فرامرز ( 455 ـ 443 هـ . ق ) علاء‌الدوله كالیجار ـ گرشاسپ اول ( 488ـ 455 هـ . ق ) علاء الدوله گرشاسپ بن علی ( 513 ـ 488 هـ . ق ) فرامرزبن امیر علی بن فرامرز ـ گرشاسپ ثانی ( 536ـ 513 هـ . ق ) دختران امیر فرامرز ( 536 هـ . ق به بعد و ظهور اتابكان یزد ) در خصوص تاریخ ساخت منبر چوبی ندوشن كه به سال 546 هـ . ق می باشد ، اگر چه مقارن با دوران حكومتی دختران امیر فرامرز 29می باشد ولی به نظر نگارنده هدف از ساخت آن برای یاد و خاطره پدرشان امیر فرامرز30 بوده است . زیرا القاب و اسامی كه در این سرلوحه بكار رفته گواه این مطلب است توضیح اینكه شاعر بزرگ سلجوقی ‹ محمد بن عبد الملك نیشابوری › متخلص به ‹‹معزی›› در دیوان خود سه قصیده به امیران كاكویی اختصاص داده است در یكی از قصاید كه در مدح علاء الدوله علی پرداخته ،قدر و ارجی كه نسبت به اسم ( علی گرشاسپ ، ابو كالیجار ) و القاب ( علاء الدوله ،عضد الدین ،شمس الملوك ) او ذكر كرده ، اشاره ای به بزرگزادگی و تبارمندی شاهانه او می باشد 31 این سرلوحه داخل یك قاب نمای مربع شكل با منبت كاری های بسیار زیبا پیرامون آن دیده می شود. در دو طرف لچكی عبارت شهادتین « لااله الا الله ،محمد رسول الله » دیده میشود. متن در داخل یك قاب مثلثی شكل می باشد كه با استفاده از یك نوار طولی به 9 قسمت تقسیم شده است كه به خط كوفی دیده می شود. متن بازخوانی شده به شرح زیر می باشد : «امر عمل / المنیر عبد مدید / ابو بكر بن محـمد بن احـمد كلای / انما له تقرب الی الله و رجا الی رحمه الله / فی زمـن الامـیر الاجل السید الموید المحمود / المتكون عضد الدین شـمس المـلوك آبا / و السلاطین علاء الدوله گرشاسب بن علی بن فرامرز بن علاء الدوله حسام ] امر [ المبد مبین فی جمادی الاولی سنه ست و اربعین و خمس مائه » . ] 546هـ . ق [ 32 درمقاله گشتی درخاک یزد چنین می خوانیم : "ازآثار قدیم مسجدجامع ندوشن، درچوبی کنده کاری قرن نهم هجری ویک منبر چوبی مشبک ومزین به سوره ای از قرآن به خط کوفی از قرن ششم هجری قابل توجه است.
آدرس: یزد، روستای ندوشن
منبع: صدا و سیمای مرکز یزد