قلعه خویدک در زمان های قدیم که راهزنان به روستا ها حمله می کردند روستاییان برای حفظ جان خود به درون قلعه خویدک میرفتند. این قلعه بسیار گسترده است به طوری که گویااین قلعه خود یک روستای بزرگ بوده است .در چهار طرف این قلعه چهار برج قرار دارد که در این برج ها سوراخ هایی تعبیه شده به طوری که وقتی راهزنان به قلعه نزدیک میشدند افرادی که در برج بودند بر انها تسلط کافی داشته اند و انها به وسیله تیر کمان های سنگی(منظور تیر وکمان هایی که به وسیله ان سنگ پرتاب میکردند) راهزنان را مورد حمله قرار می دادند. قلعه خویدک یزد که به شماره ۱۳۰۲۹ در مرداد سال ۸۴ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده از جمله شاهکارهای کویر ایران است که با مصالح کاملا بومی و با استفاده از روش‌ها و متد معماری سنتی کویر ساخته شده است. ساخت و ساز فعلی بنا مربوط به دوران آل مظفر(قرن هشتم هجری) می‌باشد که در چندین مرحله نیز پس از آن تعمیراتی بر روی بنا انجام شده و در بعضی نقاط از جمله سقف یکی از اتاق‌ها خشت‌هایی با ابعاد معمول پیش از اسلام دیده شده که به احتمال قوی مصالحی است که در ساخت و ساز اولیه بنا در پیش از اسلام به کار برده شده و بعد از تخریب مجدد از همان مصالح برای تعمیرات دوباره بنا استفاده شده است.در کتب تاریخ یزد متعلق به قرن ۹ و ۱۰ هجری به این قلعه اشاره شده که می توان از”تاریخ جدید یزد و جامع مفیدی” نام برد. دیواره اطراف قلعه با ترکیب و چینه با ارتفاعی بیش از ۸ متر و با تزییناتی در نمای بیرونی ساخته شده است. ضمن آنکه درب ورودی قلعه با طاق هلالی بلند در ضلع جنوبی قلعه واقع شده است.فضای داخلی قلعه به صورت چهار ردیف اتاقک‌هایی است که سه کوچه در امتداد شمالی – جنوبی، آنها را از هم مجزا می‌کند و سقف این اتاق‌ها به صورت آهنگ و اکثرا با قوس هلالی است و بر روی بخشی از کوچه‌ها ساباط‌هایی دیده می‌شود.اتاق‌های ضلع جنوبی و شرقی به صورت دو طبقه بوده‌اند که سقف طبقه سوم در اکثر موارد فرو ریخته است و در چهار گوشه قلعه برج‌های دیدبانی تعبیه شده است؛ در اطراف دیوار دو جداره قلعه خندقی به عرض ۱۰ متر وجود داشته است که در حال حاضر پر شده است.بقایای یک آسیاب آبی در جوار قلعه دیده می‌شود که در مسیر قنات بوده و نشان دهنده وجود سیستم آبرسانی در قلعه نیز می باشد و نام بنا برگرفته از نام روستای محل ساخت است.بنای این قلعه باستانی با مساحت تقریبا ۲۲۵۲ متر مربع با خشت و گل احداث شده است و به عنوان قلعه مسکونی و تدافعی در طول سده‌های متوالی مورد استفاده بوده است.

---

آدرس: یزد، 20 کیلومتری یزد، روستای خویدک